نقش جدید رافائل گروسی؛ میانجی‌گری غرب با ایران و روسیه
نیویورک‌تایمز در گزارشی با پرداختن به رویکرد غیرمتعارف مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حضور در میدان نبرد می‌نویسد: رافائل گروسی به میانجی‌گری غرب با ایران و روسیه متمایل شده است.
رافائل گروسی بازرس آژانس که پنج سال پیش مدیریت این نهاد را برعهده گرفت، به سمت میانجی‌گری متمایل شده است. دیوید ای. سنگر ۱۵ مه ۲۰۲۴ در نیویورک‌تایمز نوشت: رافائل گروسی چند هفته پیش به مسکو رفت تا بی‌سر و صدا با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه ملاقات کند. گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ناظر هسته‌ای سازمان ملل متحد است و هدف او هشدار دادن به پوتین در مورد خطرات حرکت بیش از حد سریع برای راه اندازی مجدد نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا بود که نیرو‌های روسیه بلافاصله پس از حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲ آن را تحت کنترل خود قرار دادند. در حالی که این دو با هم صحبت می‌کردند، گفتگو به اظهارات پوتین مبنی بر آمادگی او برای حل و فصل جنگ در اوکراین از طریق مذاکره منحرف شد؛ آن هم در صورتی که رئیس‌جمهور ولودیمیر زلنسکی آماده باشد که تقریبا ۲۰درصد از خاک کشورش را واگذار کند.
چند هفته بعد، گروسی آرژانتینی کت و شلوار ایتالیایی‌پوش، در تهران حاضر شد و این بار با وزیر امور خارجه و رئیس برنامه هسته‌ای غیرنظامی این کشور صحبت کرد. در لحظه‌ای که مقامات ارشد ایران به این موضوع اشاره می‌کنند که رویارویی‌های جدید با اسرائیل ممکن است آن‌ها را به سمت تجدیدنظر در برنامه هسته‌ای سوق دهد، ایرانی‌ها نیز نشان دادند که آماده مذاکره هستند.
در دوران ترس‌های جدید هسته ای، گروسی ناگهان خود را در مرکز دو نمونه از بحرانی‌ترین بن بست‌های ژئوپلیتیک جهان می‌بیند. یکی از شش رآکتور هسته‌ای در خط آتش اوکراین ممکن است مورد اصابت توپخانه قرار گیرد و منجر به بروز تشعشعات شود و ایران در آستانه تبدیل شدن به یک کشور مجهز به سلاح هسته‌ای است.
گروسی این هفته در مصاحبه‌ای گفت: «من یک بازرس هستم، نه یک میانجی.» «اما شاید به نوعی بتوانم در لبه‌ها مفید باشم.» گروسی پس از ۴۰ سال کار در دیپلماسی که بر روی عدم‌اشاعه متمرکز بوده، پس از مرگ ناگهانی سلف خود، یوکیا آمانو با اکثریت مطلق به عنوان مدیرکل آژانس انتخاب شد.
امروزه او شاید به عنوان فعال‌ترین رهبر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از زمان تاسیس این نهاد در سال ۱۹۵۷ ظاهر شده که خود این نهاد نتیجه برنامه اتم برای صلح رئیس‌جمهور آیزنهاور برای گسترش تولید انرژی هسته‌ای در سراسر جهان بوده است. او بیشتر چهار سال و نیم گذشته را صرف سفر به نقاط مختلف جهان، ملاقات با رؤسای جمهور و وزرای خارجه، فشار برای دسترسی بیشتر به سایت‌های هسته‌ای و اغلب اختیارات بیشتر برای سازمانی کرده است که به طور سنتی قدرت کمی برای اجبار به رعایت این قانون داشته است. اما در طول رفت و برگشت مسیرها، او هم گیرنده و هم فرستنده پیام بوده است.
گروسی منتقدان خود را دارد، از جمله کسانی که معتقدند زمانی که بازرسان را تمام وقت در نیروگاه مستقر کرد، فراتر از اختیاراتش عمل کرد، آن هم در لحظه‌ای که روس‌های مسلح با دانش کم از انرژی هسته‌ای در حال گشت زنی در اتاق کنترل بودند. او همچنین شرط بست که هیچ یک از طرفین نمی‌خواهند به این نیروگاه حمله کنند، حتی اگر این به معنای به خطر انداختن جان بازرسان سازمان ملل باشد. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی پرزیدنت بایدن، به یاد می‌آورد که در اوایل درگیری‌های اوکراین به قدری نگران یک فاجعه هسته‌ای بود که رئیس اداره امنیت ملی هسته‌ای در تماس تلفنی با او توضیح داد که در صورت مورد اصابت قرار گرفتن رآکتور چه اتفاقی در سراسر اروپا می‌افتد.
سالیوان بعدا گفت: «این یک سناریوی وحشتناک بود.» دو سال بعد، گروسی گفت: «ما در حال حرکت به سمت یک وضعیت طولانی‌مدت هستیم. اما از همان ابتدا به این نتیجه رسیدم که نمی‌توانم در حاشیه بنشینم و منتظر پایان جنگ باشم و سپس گزارشی درباره «درس‌های آموخته شده» بنویسم. این برای سازمان شرم آور بود.»
در میدان نبرد، یک بازرسی غیرمعمول
آژانس برای انجام دو ماموریت ایجاد شد: ایمن نگه داشتن نیروگاه‌های هسته‌ای و جلوگیری از خروج سوخت و مواد زائد آن‌ها برای ساخت سلاح هسته ای. بازرسان آژانس خودشان سلاح‌ها را جست‌وجو یا شمارش نمی‌کنند، اگرچه بسیاری در کنگره - و در سراسر جهان - بر این باورند که نقش آن همین است.
گروسی در سال ۱۹۶۱، چهار سال پس از ایجاد آژانس به دنیا آمد. او کار خود را در سرویس سیاست خارجی آرژانتین آغاز کرد، اما جاه طلبی واقعی او مدیریت آژانس بود، با شبکه گسترده‌ای از بازرسان بسیار آموزش دیده و مسوولیت ایمنی هسته‌ای در سراسر جهان. او در سال ۲۰۲۰ گفت: «احساس می‌کنم تمام زندگی ام را برای این کار آماده کرده ام.»
بسیاری ممکن است تعجب کنند که چرا. این کاری است که به طور سنتی شامل جلسات طولانی در اتاق‌های ساده کنفرانس، اندازه گیری‌های دقیق در داخل نیروگاه‌های هسته‌ای و نصب دوربین‌های مقاوم در برابر دستکاری در تاسیسات کلیدی برای اطمینان از عدم‌هدایت مواد هسته‌ای به پروژه‌های بمب گذاری است. کار پر تنش است، اما معمولا خطرناک نیست. زمانی که گروسی در حالی که کت و شلوار خود را با یک جلیقه ضد گلوله عوض می‌کرد، در اواخر تابستان ۲۰۲۲ از یک خودروی زرهی در جنوب شرقی اوکراین پیاده شد؛ زمانی که گلوله‌ها در دوردست منفجر می‌شدند، این حرکت غیرعادی بود. او پیشنهاد روس‌ها برای اسکورت خود را رد کرده بود. او به عنوان یک مقام بسیار آشکار سازمان ملل، نمی‌خواست به ادعا‌های سرزمینی مسکو اعتبار بدهد.
در عوض، او مسیر سختی را از طریق اوکراین طی کرد؛ به زمینی بایر که مملو از مین و وسایل نقلیه تخریب شده بود، رسید. هنگامی که او به کارخانه نزدیک شد، یک نگهبان اوکراینی او را متوقف کرد و گفت که نمی‌تواند بیشتر از این پیش برود. اما پس از ساعت‌ها مشاجره، گروسی نگهبان را نادیده گرفت و به راه خود ادامه داد، نیروگاه را بازرسی کرد و تیمی از بازرسان را مامور کرد تا همه رآکتور‌های اوکراین به جز یکی را در حالت خاموشی سرد قرار دهند.
از آن زمان به صورت چرخشی، تیم‌های کوچکی از بازرسان سازمان ملل هر روز در آنجا مستقر هستند. این مداخله‌ای بود که آژانس قبلا هرگز انجام نداده بود. اما گروسی گفت که این وضعیت نیازمند یک رویکرد تهاجمی است. گروسی گفت که بزرگ‌ترین مجتمع هسته‌ای اروپا «در خط مقدم قرار دارد». او تاکید کرد: «نه نزدیک، یا در مجاورت. بلکه در خط مقدم.»
دیدار با پوتین در سن پترزبورگ
یک ماه پس از اولین بازدید از نیروگاه اوکراین، گروسی به سن پترزبورگ سفر کرد تا مستقیما با پوتین ملاقات کند تا بگوید اگر ادامه گلوله باران؛ سیستم‌های خنک‌کننده یا سایر تاسیسات کلیدی را از بین ببرد، زاپروژیا، چرنوبیل را به یاد می‌آورد. او می‌خواست به پوتین یادآوری کند که با توجه به باد‌های غالب، احتمال زیادی وجود دارد که تشعشعات رادیواکتیو در بخش‌هایی از روسیه پخش شود.
آن‌ها در قصری در نزدیکی شهر، جایی که پوتین مدارج سیاسی را طی کرده بود، ملاقات کردند. پوتین با مهربانی با بازرس ارشد هسته‌ای رفتار کرد و به وضوح نمی‌خواست او را به عنوان وسواس جنگی آزار دهد. هنگامی که آن‌ها تعارفات معمول را کنار گذاشتند، گروسی درست سر اصل مطلب رفت. او به رهبر روسیه گفت که من به آتش‌بس کامل در منطقه نیازی ندارم.
او فقط به توافقی نیاز داشت که نیرو‌های پوتین به نیروگاه شلیک نکنند. گروسی چند روز بعد گفت: «او مخالفت نکرد. اما هیچ قولی هم نداد.» او به یاد می‌آورد که پوتین از آنچه برای نیرو‌های تحقیر شده‌اش در اوکراین رخ داده بود، یا اینکه نقشه‌اش برای تصرف کل اوکراین شکست خورده بود، گیج یا عصبانی به نظر نمی‌رسید.
در عوض، گروسی خاطرنشان کرد، رهبر روسیه بر روی نیروگاه متمرکز بود. او می‌دانست که چند رآکتور وجود دارد و می‌دانست منبع تغذیه پشتیبان در کجا قرار دارد. انگار با به خاطر سپردن نقشه امکانات برای جلسه آماده شده بود. گروسی گفت: «او همه جزئیات را می‌دانست.
«قابل‌توجه بود.» برای پوتین، زاپروژیا فقط یک غنیمت جنگی نبود. این بخش مهمی از برنامه او برای اعمال کنترل بر تمام اوکراین و کمک به ارعاب یا باج‌گیری بیشتر اروپا بود. هنگامی که گروسی اوایل بهار امسال در مسکو دوباره با پوتین ملاقات کرد، رهبر روسیه را در روحیه خوبی دید. ذهن او سرشار از برنامه‌هایی برای راه اندازی مجدد نیروگاه بود. گروسی سعی کرد با توجه به «شکننده بودن وضعیت» او را از انجام این اقدام منصرف کند. اما پوتین گفت روس‌ها «قطعا عملیات را از سر خواهند گرفت».
سپس گفتگو به این موضوع کشیده شد که آیا می‌توان جنگ را با مذاکره حل و فصل کرد. پوتین می‌دانست که هر چه بگوید به واشنگتن منتقل خواهد شد. گروسی چند روز بعد گفت: «فکر می‌کنم بسیار تاسف آور است که من تنها با روسیه و ایالات متحده صحبت می‌کنم.»
در ایران، یک چالش قدیمی احیا شد
برخورد با ایران حتی ظریف‌تر و از بسیاری جهات آزاردهنده‌تر از مبارزه با پوتین بوده است. دو سال پیش، اندکی پس از اینکه شورای حکام با تصویب قطعنامه‌ای تهران را به دلیل عدم‌پاسخگویی به سوالات آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای مشکوک محکوم کرد، ایرانی‌ها شروع به برچیدن دوربین‌ها در تاسیسات کلیدی تولید سوخت کردند.
در آن زمان، گروسی گفت که اگر دوربین‌ها به مدت شش ماه یا بیشتر از کار بیفتند، او نمی‌تواند تضمین کند که سوخت به پروژه‌های دیگر - از جمله پروژه‌های تسلیحاتی - منحرف نشده باشد. مجلس ایران قانونی را تصویب کرد که برخی از اشکال همکاری با بازرسان آژانس را ممنوع می‌کرد. در همین حال، این کشور به طور پیوسته در حال غنی سازی اورانیوم با خلوص ۶۰درصد است.
برخی کارشناسان تخمین می‌زنند که گروسی برای بازدید از یک کارخانه بزرگ و جدید سانتریفیوژ که ایران در حال ساخت آن در نطنز است، منع شده است. تهران می‌گوید تلاش می‌کند اطمینان دهد که تاسیسات جدید توسط اسرائیل یا ایالات متحده بمباران نمی‌شود و اصرار دارد تا زمانی که مواد هسته‌ای را وارد نیروگاه نکند، آژانس حق بازرسی آن را ندارد.
گروسی هفته گذشته در تهران بود تا همه این مسائل را با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در میان بگذارد. تنها چند هفته از مبادله حملات موشکی مستقیم ایران و اسرائیل می‌گذرد، اما گروسی هیچ تصمیم فوری برای تسریع در برنامه هسته‌ای ایران در پاسخ به اسرائیل تشخیص نداد.
بحث‌هایی در مورد اینکه چه انگیزه‌ای برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که ایران با دولت اوباما امضا کرده بود، وجود داشت. مقامات دولت بایدن می‌گویند که وضعیت اکنون به قدری تغییر کرده است که به یک توافق کاملا جدید نیاز است. گروسی این هفته گفت: «من گمان می‌کنم که به تهران بازخواهم گشت.»
